راز افت درخشش ‘شبان‌شانه’ گشوده شد

اخترشناسان می گویند راز افت روشنایی یکی از درخشان ترین ستارگان آسمان شب را کشف کرده اند.

ابط‌الجوزا یا شبان‌شانه یک ستاره از دسته ابرغول های سرخ در صورت فلکی شکارچی است که که درخشش آن ناگهان در اواخر سال ۲۰۱۹ و اوایل ۲۰۲۰ افت کرد.

این رفتار باعث گمانه زنی هایی در مورد احتمال انفجار قریب الوقوع این ستاره شد.

اما تیمی از منجمان با کمک “تلسکوپ خیلی بزرگ” اروپایی (وی ال تی) در شیلی می گویند که علت این پدیده به احتمال قریب به یقین یک توده غبار عظیم در برابر ستاره بود.

ابط الجوزا از نگاه ساکنان نیمکره شمالی زمین یک ستاره نارنجی رنگ در سمت چپ بخش فوقانی صورت فلکی شکارچی (شانه چپ) است.

شبان‌شانه – در فاصله ۵۵۰ سال نوری – از نوع ستارگان موسوم به “متغیرهای نیمه منظم” است و درخشش آن در دوره های متناوب تقریبا ۴۰۰ ساله به طور طبیعی کم و زیاد می شود.

اما پدیده ای که ۱۸ ماه پیش روی داد غیرعادی بود چون کاهش درخشش آن خیلی شدیدتر از همه رکوردهای قبلی بود.

میگل مونتارگس و همکارانش این رویداد را با “وی ال تی” رصدخانه جنوبی اروپا که یکی از قوی ترین تلسکوپ های زمین است رصد کردند. این تلسکوپ می تواند از سطح شبان شانه عکس بگیرد.

محققان عکس های این ستاره را پیش از افت نور، در جریان آن و بعد از آن مقایسه کردند.

مدل سازی با این داده ها به توضیحاتی محتمل منجر شد. این احتمال بود که یک لکه خنک بزرگ روی سطح ستاره به وجود آمده و احتمال دیگر اینکه شاید توده ای بزرگ از غبار درست در برابر ستاره شکل گرفته است.

به گفته امیلی کَنون از دانشگاه کاتولیک لووِن بلژیک معلوم شد که توضیح “اندکی این و اندکی آن است”.

او به بی بی سی گفت: “در مجموع توضیح ما این است که به دلیل افت موضعی دما یک لکه خنک روی سطح ستاره پدیدار شده بود. همین باعث شد گازهایی که قبلا از ستاره فوران کرده فشرده شود و به صورت توده غبار درآید.”

“پس ابتدا وجود لکه خنک روی سطح، نور ستاره را کم کرد و بعد توده فشرده غبار باعث کاهش بیشتر نور ستاره شد.”

جرم ابط‌الجوزا حدود ۱۵ تا ۵۰ برابر خورشید است. ستاره ای به این عظمت احتمالا زمانی در آینده ابرنواختر خواهد شد. برای همین عجیب نبود که برخی فکر می کردند کاهش افت درخشندگی ستاره ممکن است به معنی انفجار قریب الوقوع آن باشد.

امیلی کَنون گفت: “هرچند فکر نمی کنم تغییر درخشندگی شبانه شانه نشانه آن باشد که می خواهد ابرنواختر شود اما چنین اتفاقی فوق العاده جالب می بود و من آرزو داشتم اتفاق بیافتد!”

“می دانیم که احتمال نابودی فزاینده جرم در ابرغول های سرخ وجود دارد که نشانگر احتمال انفجار آنها در مراحل بعدی است. اما به عقیده ما شبان شانه یک ابرغول سرخ نسبتا جوان است و هنوز عمر درازی در پیش دارد.”

اگر این ستاره منفجر شود منظره ای تماشایی خواهد بود به طوری که حتی در روز روشن هم دیده می شود.

آخرین ابرنواختر در کهکشان راه شیری “ستاره کپلر” بود که در سال ۱۶۰۴ مشاهده شد. رکوردهای نجومی از آن زمان حاکیست که این ستاره برای سه هفته در طول روز دیده می شد.

تیم میگل مونتارگس نتایج این یافته را در نشریه نیچر گزارش کرده اند.