فضای بیکران مجله و اپلیکیشن الکترونیکی تخصصی نجوم
سحابی پروانه
آسمان پر است از زیبایی ها و اجرام با شکوهی که در دل آن پنهان شده است. یکی از چشم نوازترین اجرام آسمان، سحابی ها هستند.
در شماره ی 7 مجله ی فضای بیکران به طورکامل به معرفی سحابی ها و تقسیم بندی آنها پرداخته شد. حال می خواهیم شما را با یکی از زیباترین سحابی های آسمان شب آشنا نماییم:
“سحابی پروانه” یکی از مسحورکننده ترین سحابی های آسمان است که در فهرست های عمومی آن را با نامNGC 6302 می شناسند. این سحابی که از جنس گاز می باشد، یک سحابی دوقطبی سیاره ای است که در کهکشان راه شیری و در صورت فلکی عقرب قرار داشته و 3800 سال نوری تا زمین فاصله دارد. این سحابی را با نام سحابی پروانه یا حشره می شناسیم ولی ممکن است اسم ساعت شنی را نیز برای این سحابی شنیده باشید.
علت این نام گذاری آن است که بال هایی شبیه بال پروانه دارد. طول این بال ها حدود 3 سال نوری است. این اندازه حدود نیمی از راه بین خورشید و ستاره ی نزدیک آن یعنی آلفا قنطورس است.
این سحابی در 1888 شناخته شد اما اولین مطالعه ی مدون بر روی آن در 1907 توسط ستاره شناس آمریکایی، ادوارد امرسون برنارد انجام شد. وی شکل سحابی را کشید و راجع به آن توضیحاتی داد.
سحابی پروانه، یکی از پیچیده ترین ساختار های سحابی سیاره ای را داراست. ستاره ی اولیه ی این سحابی، یک ستاره ی غول سرخ بزرگ تکامل یافته با قطر حدود 1000 برابر و جرمی حدود 5 برابر جرم خورشید ما بوده که پس از تمام شدن دوران زندگیش، حدود 2200 سال پیش، شروع به بیرون ریختن لایه های خارجی و انتشار گاز کرده است. بعضی از این گاز ها در خط استوای آن ستاره با سرعت کم یعنی چیزی حدود 20 هزار مایل بر ساعت (32186.8 کیلومتر بر ساعت) از ستاره خارج شده و حلقه های دونات شکلی را در اطراف ستاره پدید آورده اند. این کمربند از جنس گرد و غباری غلیظ است و یکی از موانعی است که امروزه باعث شده نتوانیم ستاره ی مرکزی این سحابی را به راحتی رصد کنیم. بقیه ی گاز ها با سرعت بیشتر و عمود بر حلقه از ستاره خارج شده و بال های پروانه را تشکیل دادند. سپس مجدداً ستاره ی مرکزی شروع به گرم شدن کرد و سبب به وجود آمدن باد های ستاره ای با سرعت بیش از 2 میلیون مایل بر ساعت شد. این باد ها شکل امروزی این سحابی را به وجود آوردند. از طرفی گرم شدن ستاره باعث درخشندگی گاز های اطراف آن شد. این روشنایی و درخشندگی زیاد ، یکی از علت های دیگری است که مانع رصد ستاره ی مرکزی می باشد.
سحابی پروانه ای که امروزه در آسمان آن را رصد میکنیم ، دارای قلبی بسیار گرم است. ستاره ی در حال مرگ مرکزی آن که حال تبدیل به یک کوتوله ی سفید شده ، 0.64 برابر جرم خورشید را دارد. این تفاوت جرم ایجاد شده در 2 مرحله از زندگی این ستاره به علت خروج مواد سطحی آن در هنگام مرگش بوده است. کوتوله ی سفید ی که در قلب سحابی پروانه قرار دارد، یکی از داغ ترین ستاره های کهکشان است که دمای آن حدود 400 درجه ی فارنهایت (222204.4 درجه ی سانتی گراد) می باشد. گاز های اطراف این ستاره که با دوربین های طیف سنجی مشاهده گردیده، نشان می دهد، دمای آن حدود 36 هزار درجه ی فارنهایت (19982.23 درجه ی سانتی گراد) است که در مقایسه با سحابی های سیاره ای معمولی گرم تر است. این گاز ها با سرعت 600 هزار مایل (.965606 کیلومتر) بر ساعت به سمت فضا در حال پیشروی است. با این سرعت می توان در عرض 24 دقیقه فاصله ی زمین تا ماه را پیمود. در حال حاضر ستاره ی مرکزی از خود، اشعه ی فرابنفش متصاعد می کند که این سحابی را درخشان تر کرده است.
رنگ لبه های کناری این سحابی ناشی از نور ساطع شده از نیتروژن است. قسمت های سفید رنگ این سحابی نیز ناشی از نور ساطع شده توسط گوگرد است. در این قسمت ها، گاز با سرعت زیادی حرکت کرده و سر راهش با گاز دیگری که سرعت کمتری داشته برخورد نموده و موجب ایجاد شوک موج مانندی در گاز شده که لکه ای سفید و ترد لبه ی بالا راست یکی از نمونه های شوک موجی است.
این سحابی در 2009 توسط یکی از دوربین های هابلwfc 3 تصویر برداری شد و عناصر: اکسیژن، هلیوم، هیدروژن، نیتروژن و گوگرد در آن توسط فیلتر های مخصوص، شناسایی گردید.
مجله فضای بیکران
برگرفته از:
http://www.nasa.gov/mission_pages/hubble/multimedia/ero/ero_ngc6302.html
