فضای بیکران مجله و اپلیکیشن الکترونیکی تخصصی نجوم
مجله فضای بیکران
سحابی جبار (m42)
می خواهیم برای لحظاتی چشمانمان را ببندیم و به آسمان فریبنده ی زمستان سفر کنیم. رصدگران آسمان، شب های سرد زمستانی، دلگرمی زیبایی برای ماندن در هوای سرد و چشم دوختن به آسمان شب دارند. آسمان زمستان با صورت فلکی های ثور، دو پیکر، جبار و سگ های بزرگ و کوچک، نقش و نگاری خاص یافته است. از میان همه ی این پیکرهای اسطوره ای، یکی از صورت های فلکی شکوه، جذابیت و شهرت خاصی یافته است. “شکارچی آسمان” را همه می شناسند. صورت فلکی زیبایی که در شب های زمستانی به آسانی دیده می شود و درحالی که پهنه ی وسیعی از آسمان را دربرگرفته، سوژه ی مناسبی برای رصد و عکاسی نجومی است.
این صورت فلکی علاوه بر ظاهر زیبایی که دارد اجرام مهم و درخشانی را نیز در خود جای داده است.
جرم بسیار جالب توجهی در شمشیر جبار _چند ستاره ی نسبتا پرنور واقع شده در فاصله ی میان کمربند جبار و دو ستاره ی تشکیل دهنده ی پای آن_ قرار دارد. در آنجا چشم برهنه، ستاره ای محو و ابر مانند را مشاهده می کند؛ مطالعه ی دقیق تر نشان می دهد که این جسم سحابی بزرگ جبار است. توده ای عظیم از گاز و غبار که درحالت انگیزش دائمی است و جرم آن 10000 برابر جرم خورشید برآورد شده است. چگالی اتم ها ویون ها در این سحابی حدود 600 عدد در سانتیمتر مکعب است.
سحابی جبار در فهرست اجرام مسیه با نام m42 و در فهرست جدید با عنوان NGC1976 شناخته می شود. این سحابی حدود 30 سال نوری گستردگی دارد و در فاصله ی1500 سال نوری از ما، در همان بازو‌ی مارپیچی کهکشان که خورشید هم واقع شده، قرار گرفته است.M42 در آسمان با قدر ظاهری 5 دیده می شود.
تا ۱۶۱۰ جنس سحابی‌گون جبار مشخص نشده بود. در این سال برای نخستین بار
Nicolas-Claude Fabri de Peiresc با تلسکوپ این سحابی را کشف کرد اما در واقع در ۱۶۵۹ بود که کریستین هویگنس این سحابی را با دقت بیشتر بررسی نمود. هویگنس گمان می‌کرد نخستین کسی است که سحابی جبار را یافته است.
جبار تنها سحابی است که با چشم غیر مصلح دیده می شود. برای مشاهده ی بهتر آن می توان از یک تلسکوپ یا دوربین دوچشمی مناسب استفاده کرد. از پشت تلسکوپ این سحابی را به رنگ سبز خوشرنگ یا مایل به آبی می توان دید اما در تصاویر گرفته شده از آن ترکیبی از رنگها همچون قرمز، زرد، بنفش و … دیده می شود؛ این اختلاف به دلیل تفاوت حساسیت چشم انسان با دوربین عکاسی است. رنگ سبز سحابی جبار حاصل طیف گازهای تشکیل شده از اکسیژن با اتم های یونیده است.
سحابی جبار، میزبان هزاران ستاره ی جوان و بخصوص پیش ستاره هایی است که آن ها را دیسک های پیش ستاره ای می نامند. همچنین شهرت زیاد خود را مدیون زیبایی خاص و پرکاری در زایش ستارگان است به گونه ای که جبار را زیباترین زایشگاه کیهانی می دانند؛ چرا که سحابی ها محل تولد ستارگانند. سحابی جبار یک مهد کودک از ستاره های تازه متولد شده و جوان است .
| سحابی جبار شهرت زیاد خود را مدیون زیبایی خاص و پرکاری در زایش ستارگان است به گونه ای که جبار را زیباترین زایشگاه کیهانی می دانند. |
سحابی جبار در حقیقت بخشی از یک سحابی بسیار بزرگتر است که ابر مولکولی اوریون مجتمع نامیده می‌شود. ابر مولکولی اوریون مجتمع در سرتاسر صورت فلکی جبار گسترش یافته و شامل حلقه برنارد، سحابی سر اسب،M43 وM78 می باشد.
ابر عظیم مولکولی ساختار فوق العاده بزرگی متشکل از ابرهای مولکولی به ابعاد صدها سال نوری است که در فاصله ی ۱۵۰۰ سال نوری از ما قرار دارد. در واقع سحابی های معروف جبار و سر اسب، قسمتی از این ابر مولکولی هستند. این ابر عظیم یکی از بزرگترین مناطق تولید ستارگان در کهشکان راه شیری به شمار میرود که برای ما قابل مشاهده است. در تصویر بالا این ابر مولکولی و جایگاه آن نسبت به صورت فلکی جبار نشان داده شده است.
تصویر زیر سحابی جبار را در سه رنگ نشان می‌دهد که به طور خاص از آن هیدروژن، اکسیژن و گاز گوگرد ساطع شده است. کل ابر مجموعه سحابی جبار که شامل سحابی سر اسب نیز هست، تا ۱۰۰ هزار سال آینده به آرامی در فضا پراکنده خواهد شد.
جبار یک سحابی از نوع گسیلشی یا نشری است که توسط 4 ستاره ی داغ و تازه متولد شده ی خود روشن و قابل رویت شده است. این 4 ستاره در واقع همان تتای جبار ( ) هستند که ستاره ای چهارگانه است و به شکلی در کنار هم قرار دارند که یک ذوزنقه را تشکیل می دهند. این خوشه ی کوچک، خوشه ی ذوزنقه وار یا تراپزیوم(Trapezium) نام دارد که با تابش های فرابنشی باعث تحریک این توده ی گازی و درخشندگی آنها می شود. درخشندگی روشن ترین این چهار ستاره 40 برابر خورشید است.
از این ستارگان می توان به ستاره ی (1تتا) از قدر 5، در مرکز این سحابی اشاره نمود؛ ستاره ای جوان که از گازها و غبارهای این ناحیه تشکیل شده است و یا ستاره ی (2تتا) که آن هم در مرکز همین ناحیه و در کنار (تتا1) قرار دارد . همچنین ستاره ی (آیوتا) در قسمت جنوب سحابی با قدر3 درخشان ترین ستاره ی این ناحیه است. این ستاره ی غول پیکر و داغ با رنگ سفید و آبی در نوک خنجر جبار جای گرفته است. در شکل زیر ستاره ی(آیوتا) با شماره 1 مشخص شده است .
تهیه و پژوهش : مجله فضای بیکران
برگرفته از:
http://www.haftaseman.ir/webdb/article.asp… .
http://www.iranastro.ir/fa/?p=59… .
http://iaas.ir/news/724/920123… .
http://sarisky.ir/%d8%b3%d8… .
http://setareshenas.com/%d8… ./
